Eldhúsdagsumræður 2025 – Sigríður Andersen
Virðulegi forseti. Við upphaf þessa kjörtímabils um áramótin brá svo við að ný ríkisstjórn setti á sig merkimiða. Formenn stjórnarflokkanna kynntu sig til sögunnar sem valkyrjur og ríkisstjórnina sem verkstjórn. Verkstjórnarnafngiftin var skýrð þannig að ríkisstjórnin ætli að láta til sín taka á fyrstu mánuðum, málin eigi að ganga undan henni svo um munar, en um leið var merkimiðum óbeint dreift á alla aðra stjórnmálamenn sem hljóta til aðgreiningar að teljast verklausir í augum ríkisstjórnarinnar.
Tvennt er athugavert og jafnvel aðfinnsluvert við þessa skilgreiningu ríkisstjórnarinnar og örlitla sjálfsupphafningu. Annars vegar hið augljósa, að það er hlutverk stjórnarandstöðu að veita ríkisstjórn aðhald og það hefur verið full vinna á þessu kjörtímabili. Núverandi stjórnarandstöðu hefur ekki fallið verk úr hendi í þeim efnum. Hins vegar er það sem er verra, að ríkisstjórnin sé haldin þeim misskilningi að mæla árangur í fjölda mála, framlagðra mála eða samþykktra mála, og tímanum sem tekur að afgreiða mál; því styttri tími sem þingleg meðferð tekur því betri hljóta málin að vera.
Í þessu ljósi hefur ríkisstjórnin hrúgað inn á þingið hátt í 100 lagafrumvörpum á þeim stutta tíma sem hún hefur setið og þingið verið að störfum, frá því í febrúar síðastliðnum. Á meðal þessara mála eru mál sem ríkisstjórnin sjálf hefur kynnt sem sín helstu stefnumál, eiginlega málin sem skilgreina þessa ríkisstjórn. Ríkisstjórnin hefur lagt ofuráherslu á samþykkt allra þessara mála á þessu þingi, á þessu vorþingi, á þessum fyrstu mánuðum ríkisstjórnarinnar sem hlýtur þó að stefna að því að sitja í fjögur ár. Af málflutningi ráðherra og þingmanna stjórnarflokkanna má glöggt greina að þessi þingmál snúast stundum um annað og stundum meira en efni þeirra segir til um, t.d. þingmál um tvöföldun veiðigjalda, mál um tengingu bóta við launavísitölu, mál um lögheimilisskráningu hunda og katta eða mál um strandveiði.
Áherslur ríkisstjórnarinnar í heild snúast ekki nema að litlu leyti um efni þessara mála. Það er einhvern veginn enginn samhljómur með þessum málum. Þau eru ekki að efni til þannig að segja megi að þau rói öll í sömu átt, nema síður sé. Þegar þessi þingmál eru virt heildstætt virðast þau umfram allt þjóna þeim tilgangi að binda ríkisstjórnina saman, þau eru lím. Og ríkisstjórnin þarf lím, það hefur ekki lítið gengið á þessa fyrstu vikur. Ráðherra Flokks fólksins tók pokann sinn eftir nokkra daga í embætti án haldbærra skýringa. Annar hæstv. ráðherra sama flokks kaus ítrekað að hunsa skýr lagafyrirmæli og gaf þinginu þá kostulegu lögskýringu að fyrirætlan hennar um að breyta tilteknum lögum gæfi henni heimild til að vinna í samræmi við þessa fyrirhuguðu löggjöf, sem hefur nota bene ekki enn þá verið samþykkt. Hæstv. forsætisráðherra lagði í þessum ræðustól blessun sína yfir þessa skapandi lögskýringu. Stuttu síðar var ráðherrann gerður afturreka með þessa dellukenningu sína, lét segjast og fór að styðjast við gildandi lög en ekki framtíðarlög. Hæstv. forsætisráðherra situr þó enn uppi með stuðningsyfirlýsingu sína við framtíðarlögin. Það er kannski vegna þess sem hv. formaður allsherjarnefndar hringir núna út um hvippinn og hvappinn, út um allan bæ, til að vinda ofan af stjórnsýsluákvörðunum sem byggðar hafa verið á gildandi lögum en ekki vegna laga sem ekki hafa verið samþykkt en þingmaðurinn telur sig færan um að spá fyrir um að verði samþykkt í framtíðinni. Þá er ótalinn hæstv. ráðherra Viðreisnar sem gefur á garðann gagnvart strandveiðimönnum, auglýsti lengingu strandveiðitímabilsins og mokveiði, ekki á grundvelli gildandi laga, nei, framtíðarlaga. Og lagafrumvarp það er enn þá í nefnd á meðan menn veiða og veiða.
Framtíðarlöggjöf er ný réttarheimild ríkisstjórnarinnar. Hún er þó ekki runnin undan framtíðarnefnd sem er aukanefnd sem starfrækt hefur verið hérna tímabundið undanfarin ár til hliðar við hefðbundin þingstörf. Hlutverk þeirrar nefndar virðist núna vera það eitt að viðhalda sér á sjálfbæran hátt fyrir þá nefndarmenn en alls ekki skattgreiðendur. Þetta þarf sem sagt allt saman að líma saman.
En ríkisstjórnin vill vera meira en verkstjórn. Hún vill líka hagræða og í þeim efnum segist hún vilja samráð við þjóðina og kalla eftir tillögum, og fékk mjög margar tillögur. Látum vera að þær hafi ekki enn þá komið til framkvæmda á þessum stutta tíma sem liðinn er, en skyldi sjónarmið um hagræðingu hafa ratað inn í þessi hátt í 100 lagafrumvörp sem liggja nú fyrir þinginu?
Tökum dæmi af handahófi, umfangsmikil mál: Frumvarp hæstv. félags- og húsnæðismálaráðherra um tengingu greiðslu almannatrygginga við launavísitölu kveður á um sjálfvirka aukningu ríkisútgjalda óháð efni og aðstæðum í ríkisfjármálunum að öðru leyti. Kostnaðurinn 3–4 milljarðar á viðbótarútgjöld á hverju einasta ári um alla framtíð. Þriðju fjáraukalögin voru rædd hér í gær með tillögum um ný ríkisútgjöld upp á 5,2 milljarða kr., m.a. milljarða viðbótarfjárframlag til erlends ríkis. Frumvarpið um útvíkkun fæðingar- og foreldraorlofs, kostnaður um 200 millj. kr. Við þetta mál kom fram breytingartillaga um enn frekari útvíkkun fæðingar- og foreldraorlofs hér í sal bara núna í gær eða fyrradag, reyndar frá hv. þingmanni í stjórnarandstöðu sem var svo felld hér í þingsal til þess eins að taka hana upp í nefnd og útvíkka enn frekar af hálfu þingmanna ríkisstjórnarflokkanna þannig að hún nái líka til þingmáls sem hér var samþykkt af nánast öllum þingmönnum og varð að sorgarleyfi. Allt eru þetta þingmál sem kalla á mörg hundruð milljónir í aukin ríkisútgjöld á ári.
Þá liggur fyrir frumvarp hæstv. menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra um að breyta styrkjum til einkarekinna fjölmiðla. Skyldi það vera hagræðing? Nei, aldeilis ekki, því frumvarpið er ein allsherjarhefndarför gagnvart Morgunblaðinu sem hefur leyft sér að fjalla með gagnrýnum hætti um mál ríkisstjórnarflokkanna. Með frumvarpinu er þannig lagt til að draga úr styrkveitingu til stóru fjölmiðlanna tveggja, Morgunblaðsins og fjölmiðla Sýnar. Ekki til að skila því fé til skattgreiðenda, nei, til að smyrja því yfir til annarra einkarekinna fjölmiðla. Þetta styrkjabíó kostar allt um 500 milljónir á ári. Það er enginn reki gerður að því að vinda ofan af útgjöldum til ríkisfjölmiðilsins sem þiggur 7–8 milljarða á ári úr vösum skattgreiðenda.
Ég biðst forláts ef hlustendum þykir þetta leiðinleg upptalning. Ríkisútgjöldin geta hins vegar komið í veg fyrir að hægt sé að leiða hugann að skemmtilegri hlutum eins og sumarfríinu sínu, veitingahúsaferð með vinum og fjölskyldu og nauðsynlegum hlutum eins og húsnæði og farartækjum. Það er vegna þess að ríkisútgjöld í dag eru skattahækkun á morgun. Og þessi ríkisstjórn er alveg heiðarleg með það að hún ætlar að hækka skatta, fyrst á fyrirtækin og svo á fólkið í landinu. Frumvarp um auknar álögur á fyrirtæki liggja nú þegar frammi á Alþingi. Í fjármálaáætlun eru svo t.d. kynnt áform um að fella niður heimild hjóna og sambúðarfólks til að samnýta skattþrep. Það er skattahækkun á sumar fjölskyldur. Ég ætla að freista þess að fá ríkisstjórnina til að falla frá þessum áformum með breytingartillögu sem mun fela í sér að auka möguleika hjóna á samnýtingu skattþrepa.
Þessi þingvetur er senn á enda, virðulegur forseti. Ríkisstjórnin hefur færst of mikið í fang. Flest þingmál hennar eru enn til umfjöllunar í nefndum og umfjöllun í þingsal öll eftir það. Það er þess vegna sem það var óheppilegt að ríkisstjórnin valdi að skilgreina sig út frá forminu en ekki efninu, út frá verklagi en ekki innihaldi. Ríkisstjórnin valdi að kynna þessi mál sín öll með þeim formerkjum að þau yrðu afgreidd sem lög frá Alþingi á þessu þingi. Af hverju hún gerði það er mér fyrirmunað að skilja.
En Miðflokkurinn hefur rétt út hjálparhönd. Miðflokkurinn leggst eindregið gegn afgreiðslu flestra þessara mála að óbreyttu, ekki af því að Miðflokkurinn sé endilega á móti öllum þessum málum heldur af því að þau þurfa hreinlega betri þinglega meðferð og sum þeirra þurfa í sannleika sagt meiri yfirlegu hjá frumvarpshöfundum. Ríkisstjórnarflokkarnir ættu að líta á þetta sem tækifæri til þess að vinna þessi þingmál sín betur, m.a. með því að raunverulega leita eftir sjónarmiðum þeirra sem best þekkja til í viðkomandi málaflokkum. Það er engin skömm að því að fá ekki hátt í 100 frumvörp samþykkt á Alþingi á nokkrum vikum í upphafi kjörtímabils. Ef það mætti verða ríkisstjórninni einhver huggun harmi gegn þá óska ég henni til hamingju með það að hafa lagt flest þessara mála fram hér á þingi innan tiltekins frests og hún getur þá tikkað í það box. — Góðar stundir.
Sigríður Andersen, oddviti Miðflokksins í Reykjavíkurkjördæmi norður
